جامعه افغانستان در نیم‌قرن اخیر شخصیت‌هایی را در دامان خود پرورانده که تاریخ کمتر نظیرشان را به یاد دارد؛ مردانی که می‌توان آنان را با اسطوره‌های بزرگ، همچون خالد بن ولید در شجاعت نظامی و صلاح‌الدین ایوبی در تدبیر و اخلاق جنگی، مقایسه کرد.
یکی از این اسطوره‌ها، جنرال محمدپناه خان شهید است؛ چهره‌ای که هنوز پس از سی سال به صورت سیستماتیک از سوی هم‌سنگران و چهره‌های سیاسی حوزه جهاد و مقاومت در پس ابرهای فراموشی پنهان نگه داشته شده است. زیرا پس از درگذشت چنین بزرگ‌مردان، عرصه‌های سیاسی و نظامی به دست کسانی افتاد که نه نشانی از آنان در وجودشان بود و نه شایستگی ادامه راه‌شان را داشتند، بلکه با غوغاسالاری و فریب خود را بر مردم تحمیل کردند و فضایی را پدید آوردند که در آن، چهره‌های تابناک و تأثیرگذار دوران جهاد و مقاومت به دست فراموشی سپرده شوند تا مبادا شجاعت، درایت، صداقت و کاردانی آنان، آیینه‌ای برای رسوایی‌شان گردد.
بر همین اساس، نسل جوان شناخت چندانی از شخصیت‌هایی که به شهادت رسیده‌اند، به‌ویژه جنرال پناه خان شهید ندارد؛ حال‌آنکه او سنگ‌سنگ هندوکش را به سنگر و بستر خود بدل و درخشان‌ترین کارنامه را در دل تاریخ جهاد مردم افغانستان به نام خود رقم زده و نعره‌های تکبیرش را می‌توان در فتوحات مهم‌ترین شهرها از« فرخار گرفته تا کابل» در دوران جهاد شنید.
اگر چنین فرمانده‌ای در جامعه‌ای دیگر می‌زیست، بی‌تردید به‌عنوان نماد شجاعت، استقامت و نبوغ نظامی به جهانیان معرفی می‌شد. اما در افغانستان، به دلیل ناکارآمدی سیاست‌مداران و حسادت برخی افراد، حتی در بزنگاه‌های تاریخی، آن‌چنان‌که شایسته بود، به معرفی شخصیت جنرال پناه خان شهید توجه نشد، به‌ویژه در بیست سال دوران جمهوریت که هم‌سنگرانش در اوج ثروت و قدرت بودند. شاید بی‌آلایشی و دوری او از هر نوع غل‌وغش دنیایی باعث شده باشد که کمتر به او پرداخته شود.
جنرال پناه خان شهید از معدود فرماندهان جهادی افغانستان بود که هیچ‌گونه اختلاس مالی و غصب بیت‌المال در کارنامه خود نداشت. چنان‌که استاد پروفسور عبدالرب رسول سیاف در یکی از سخنرانی‌هایش می‌گوید: «من یقین دارم که پناه خان را کسانی که می‌شناختند، در سنگر شناخته‌اند. پناه خان شهید مانند سایر قومندان‌ها در موتر و دفتر شناخته نمی‌شد. کسی که با او آشنایی قبلی نداشت، اگر در بین سه نفر هم می‌ایستاد، نمی‌توانست او را تشخیص دهد. چراکه شناخت او از طریق بادیگاردها، موتر، تجملات و نمایش‌های ظاهری که سایر قومندان‌ها داشتند، نبود. پناه خان شهید از این امتیازات بی‌بهره بود… او از جمله قومندان‌هایی بود که نه‌تنها چیزی نداشت، بلکه ۴۰ تا ۵۰ لک افغانی هم بعد شهادتش قرضدار بود.» بدون شک، هیچ‌یک از هم‌سنگرانش دارای چنین ویژگی‌هایی نبودند و نیستند، بلکه بسیاری از آنان در فساد مالی و اخلاقی غرق اند.
جنرال پناه خان شهید یگانه فرمانده جهادی در افغانستان است که همه تنظیم‌ها بر شخصیت منحصر‌به‌فردش احترام دارند، حتی دشمنانش (روس‌ها) نیز به بزرگی او اعتراف کرده‌اند؛ امری که در تاریخ بسیار نادر است که دشمن برای یک فرمانده رقیب القاب نیک بدهد. همان‌گونه که فرانسوی‌ها به امیرعبدالقادر الجزایری، رهبر مقاومت الجزایر به دلیل شجاعت، اخلاق جنگی و رفتار انسانی‌اش لقب «شوالیه‌ای شرافتمند» و «جنرال» را دادند، شوروی سابق نیز که در آن زمان یکی از ابرقدرت‌های جهان به شمار می‌رفت، از تدبیر و نبوغ نظامی جنرال پناه خان شهید چنان تحت تأثیر قرار گرفت که او را فرد شماره دوم جهادی در افغانستان اعلام و با لقب «جنرال» خطابش نمود.
اما متأسفانه در جامعه افغانستان، به‌ویژه در حوزه مقاومت ملی، کمترین تلاشی برای شناساندن این مرد بزرگ به نسل جوان صورت نگرفته است. دردآورتر اینکه امسال نه‌تنها هیچ برنامه‌ای برای یادبود این اسطوره بی‌بدیل برگزار نشد، که حتی در برنامه‌هایی دیگر سیاست‌مداران و جریان‌های حوزه مقاومت ترتیب داده بودند، از او یادی نکردند. چنین برخوردها، جفایی بزرگ در حق تلاش‌ها و زحمات راست‌قامتانی‌ست که در راه آزادی و استقلال افغانستان رزمیده‌اند.
بنابراین، لازم است که به‌صورت جدی و جامع، بر ابعاد شخصیتی، نظامی و سیاسی جنرال پناه خان شهید پرداخته شود. این کار نه‌تنها ادای احترام به شخصیت او، بلکه قدردانی از مجاهدت‌های مردم افغانستان است تا برای نسل‌های بعدی، الگوهای حق‌طلبی، آزادمنشی و استقامت برجای بمانند. نسل امروز افغانستان که در میان یأس و ناامیدی گرفتار است، بیش از هر زمان دیگری نیازمند شناخت قهرمانانی چون اوست. زیرا افغانستان بار دیگر در گرداب ظلم و ستم غوطه‌ور شده و تنها با مطالعه دقیق و بازتاب چهره‌های درخشان تاریخی‌اش می‌تواند راهی برای آینده‌ای روشن‌تر بیابد. لذا، شایسته است که هم‌سنگران و آشنایان نزدیک جنرال پناه خان شهید به‌صورت اختصاصی روی کارنامه‌ها، خاطرات و مشاهدات‌شان از آن مرد پارسا و شجاع سخن بگویند تا این چهره درخشان و نابغه نظامی در غبار فراموشی نماند.
جامعه‌ای که تاریخ قهرمانانش را فراموش کند، محکوم به تحمل استبداد و ظلم است. اما اگر قهرمانان خود را بشناسند و بیاموزند، بدون‌شک که می‌توانند تاریخ را به نفع خود تغییر دهند. یاد جنرال پناه خان شهید، نه‌فقط یاد گذشته‌ای باشکوه، بلکه راهنمایی برای آینده‌ای آزاد و سرفراز است.
