علماء حدیث در روایات صحیح و شارحان حدیث از قرون مختلف باور و نظرشان این است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم، به زبان فارسی صحبت می‌کرد و این موضوع در روایت‌های مختلف بیان گردیده‌است. امام بخاری در صحیح خود باب زیرعنوان تکلم به فارسی ایجاد کرده است و به روایت سه حدیث صحیح اسناد نموده است که پیامبر به کلمات فارسی تکلم کرده است و هم‌چنان از روایت بقیه محدثین، واضح می‌شود که پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم، زبان فارسی را دوست داشته و ارزش بلند برایش قائل بوده‌است؛
- واژۀ «کخ کخ» بِانداز، بِانداز
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، حَدَّثَنَا غُنْدَرٌ، حَدَّثَنَا شُعْبَهُ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: أَنَّ الحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ، أَخَذَ تَمْرَهً مِنْ تَمْرِ الصَّدَقَهِ، فَجَعَلَهَا فِی فِیهِ، فَقَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بِالفَارِسِیَّهِ: «کِخْ کِخْ، أَمَا تَعْرِفُ أَنَّا لاَ نَأْکُلُ الصَّدَقَهَ» بخاری: ج۴ ص ۷۴شماره: ۳۰۷۲.
ترجمه : از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که می‌گوید: حسن بن علی رضی الله عنهما خرمایی از خرماهای صدقه را برداشته و در دهانش گذاشت. پس رسول الله صلى الله علیه وسلم فرمود: «کُخْ کُخ، إِرْمِ بِهَا، أَما علِمْتَ أَنَّا لا نأْکُلُ الصَّدقهَ؟»
«کِخ،کِخ؛ آن را بیرون بی‌انداز. مگر نمی‌دانی که ما صدقه نمی‌خوریم؟» و در روایتی آمده‌است: «أنَّا لا تَحِلُّ لنَا الصَّدقهُ»: «صدقه برای ما حلال نیست.»
«کِخْ کِخْ » در اصل واژۀ فارسی و البته در اثر استعمال معرب به عربی مبدل شده است .
- واژۀ «خندق و سور»
۳۰۷۰ – حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ عَلِیٍّ، حَدَّثَنَا أَبُو عَاصِمٍ، أَخْبَرَنَا حَنْظَلَهُ بْنُ أَبِی سُفْیَانَ، أَخْبَرَنَا سَعِیدُ بْنُ مِینَاءَ، قَالَ: سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ ذَبَحْنَا بُهَیْمَهً لَنَا، وَطَحَنْتُ صَاعًا مِنْ شَعِیرٍ، فَتَعَالَ أَنْتَ وَنَفَرٌ، فَصَاحَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: «یَا أَهْلَ الخَنْدَقِ إِنَّ جَابِرًا قَدْ صَنَعَ سُؤْرًا، فَحَیَّ هَلًا بِکُمْ» بخاری: ج ۴ ص۷۴ شماره: ۳۰۷۰.
ترجمه: عمرو بن علی، ابوعاصم ، حنظله بن ابی سفیان، سعید بن میناء روایت کرد: شنیدم جابر بن عبدالله رضی الله عنهما فرمود: گفتم: یا رسول الله! ما یک بزغاله و یک صاع جو داشتیم؛ بزغاله را ذبح کردیم و یک صاع جو را آرد نمودم. شما با چند نفر از همراهان‌تان، تشریف بیاورید. با شنیدن این سخنان، رسول اکرم صلی الله علیه وسلم با آواز بلند، صدا زد و فرمود: «ای اهل خندق! جابر برای شما، یک دعوتی، ترتیب داده است؛ پس بشتابید.»
- خندق: همان گودالی که گرداگرد شهرو قلعه کنده می شود تا مانع ورود دشمن و آفت طبیعی شود.
- سور: همان غذای دعوتی در مجلس نکاح و دیگر مناسبت ها است.
ارشاد الساری شرح بخاری فرمود:
« یا أهل الخندق إن جابرًا قد صنع سؤرًا» به ضم سین مهمله و بعد همزه ساکن الراء – غذای است که به آن دعوت داده می شود و یا مطلق طعام و غذا است و این لفظ فارسی است.
طبیبی فرمود: احادیث صحیح نشان می‌دهد پیامبر صلی الله علیه وسلم به زبان فارسی صحبت می‌کرد، مانند سخن گفتنش برای حسن رضی الله عنه « کخ کخ» ترک کن ترک و برای عبدالرحمن «مهیم» یعنی این چیست؟ و برای ام‌خالد فرمود: «سنا سنا» یعنی حسن و نیکو است (و برخی گفتند این کلمه سنا سنا به حبشی حسن ونیکو را گویند.)
ارشاد الساری شرح بخاری از عسقلانی: ج۶ ص ۳۲۲.
- ایمان و اسلام در ثریان بسته باشد اهل فارس به دست می آورد:
این فضیلت و عنایت اختصاصی باری‌تعالی به فارس است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم تفسیر تمثیلی آیۀ ۳ جمعه را اهل فارس می‌نماید در حقیقت یک خبر غیبی است و اعجاز قرآن کریم ثابت می‌شود، فارس‌ها بعد از اصحاب رضوان الله علیهم؛ تبلیغ، تفسیر، اجتهاد وتدوین شریعت، ایجاد فرهنگ و تمدن اسلامی را به دوش می‌کشند که حقیقتا چنین می‌شود. شاهد تدوین علوم اصلی (حدیث، تفسیر، فقه و عقاید) و بقیه علوم آلی توسط دانشمندان فارس هستیم!
۱۷۵۱ـ عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ رض قَالَ: کُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ النَّبِیِّ ص إِذْ نَزَلَتْ عَلَیْهِ سُورَهُ الْجُمُعَهِ، فَلَمَّا قَرَأَ: ﴿وَءَاخَرِینَ مِنۡهُمۡ لَمَّا یَلۡحَقُواْ بِهِمۡ﴾ [الجمعه: ۳]. قَالَ رَجُلٌ: مَنْ هَؤُلاَءِ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ فَلَمْ یُرَاجِعْهُ النَّبِیُّ ص حَتَّى سَأَلَهُ مَرَّهً أَوْ مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلاَثًا، قَالَ: وَفِینَا سَلْمَانُ الْفَارِسِىُّ، قَالَ: فَوَضَعَ النَّبِیُّ ص یَدَهُ عَلَى سَلْمَانَ، ثُمَّ قَالَ: «لَوْ کَانَ الإِیمَانُ عِنْدَ الثُّرَیَّا لَنَالَهُ رِجَالٌ مِنْ هَؤُلاَءِ». (م/۲۵۴۶) بخاری: ج۴ ص ۱۸۵۸شماره: ۴۶۱۵
ترجمه: ابوهریره رض می‌گوید: نزد نبی اکرم ص نشسته بودیم که سوره‌ی جمعه برای‌شان نازل گردید. هنگامی‌که رسول الله ص آیه ﴿وَءَاخَرِینَ مِنۡهُمۡ لَمَّا یَلۡحَقُواْ بِهِمۡ﴾ «گروهی دیگر که هنوز به این‌ها ملحق نشده‌اند» تلاوت نمود، فردی گفت: یا رسول الله! آن‌ها چه کسانی هستند؟ پیامبر اکرم ص به آن شخص جوابی نداد تا این‌که او سؤالش را یک یا دو یا سه بار تکرار کرد.
گفتنی است که سلمان فارسی نیز در میان ما بود. آنگاه، رسول الله ص دست مبارکش را بر سلمان نهاد و فرمود: «اگر ایمان در ثریا باشد، مردانی از این‌ها به آن، دست خواهند یافت.»
پیام ها:
- اسلام اختلاف زبان‌ها را از دلائل و دفتر خداشناسی و قدرت باری‌تعالی در آفرینش آن می‌داند.
- اسلام زبان و اقوام را دلیل امتیاز طلبی و برتری جویی نمی‌داند و هدف تفاوت قومی را در تمیز و تعارف از یک‌دیگر معرفی می‌کند .
- اسلام زبان را وسیلۀ افهام و تفهیم، تمیز و تعارف، تفسیر و بیان مافی الضمیر، وسیله تفسیر از هستی و علوم، بیان حق و دفاع از حق و دعوت الی الله و ذکر الهی می‌داند.
- واضح دانسته شده‌است پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم با زبان ها احترام قائل بود.
- به زبان فارسی صحبت می‌کرد و زبان فارسی را دوست داشت.
- اهل فارس را قافله سالار اسلام و رسالت شریعت الهی معرفی‌کرد.
- اهل فارس را حامل اصلی رسالت، تبلیغ، تفسیر، تدوین، اجتهاد فرهنگ و تمدن معرفی کرد.
- اگر اسلام و ایمان در ستارگان ثریا بسته باشد، فرزندان فارس به دست می‌آورند.
- فضل الهی از جانب باری تعالی است که بنی اسرائیل را فضیلت بر دیگران بخشید و قریش و انصار را با چندین فضیلت نوازش می‌کند، دفاع از کعبه، امنیت سفر زمستانی و تابستانی برای تجارت امتیاز حرمین.
- فارس را به نعمت رسالت حمل بار؛ تبلیغ و تفسیر و تدوین فرهنگ و تمدن اسلامی مفتخر نمود.
