افراط و تفریط دو واژه و اصطلاح است که در لفظ عام به کُندروی و تندروی یا زیاده‌روی و کم‌بینی به‌کار می‌روند، گرچند تفریط و افراط، بخش‌های مختلف زندگی انسان را احتوا می‌کند و انسان‌ در امورات مختلف حیاتی‌شان از خوردن و آشامیدن تا بحث کردن… به این دو پدید گرفتار اند. محبث افراط و تفریط در بیش‌تر موارد به دین و دین‌داری به کار می‌رود که جمعی دین مایه خشونت و رعب معرفی می‌کنند و عده نسبت به دین دیدگاه سبک و نهایت آسان‌گیرانه دارند که در واقع این مبحث گسترده و کلان است، نمی‌توانیم ابعاد و پیامدهای آن‌را در این نوشته کوتاه بگنجانیم، فقط علتی را در این جا بحث می‌کنم که تا جای این موضوع سبب افراط‌گرایی و تفریط گرایی میان مسلمانان شده‌است. این مورد رفتارهای پیشوایان و داعیان دین است که به عنوان مدرس مدارس دینی، علوم دین را برای اطفال، نوجوانان و جوانان آموزش می‌دهند و رفتار این طیف به هر شکل‌اش بالای طلبه‌ها و شاگران تاثیر دارد، چه رفتار‌ها و برخورد‌ها از نوع خشونت باشد، چه از نوع تساهل و محبت.

برخی مدارس دینی، جهت آموزش دادن کودکان شیوه‌های خشن و قبیح و سرکوب‌گرایانه‌ی را به‌کار می‌برند، تا کودکان و نوجوانان را آماده کسب علم و دانش کنند، در حالی ‌که این رفتارهای متحجرانه‌ برای آن‌ها به صورت غیر مستقیم خشونت پروری و خشونت پسندی را تفهیم می‌کند و این گونه ضرب و شتم‌ها، به‌جای کرنش‌ها، کنش‌ها و واکنش‌های مُدارا جویانه و تسامح‌طلبانه، عقده‌گشای، تحجر و بد رفتاری را تلقین می‌کند. به نحوی شماری آن‌ها را از کسب علم دین، خو گرفتن با مدارس و مساجد دل سرد می‌کند و این عمل خشونت آمیز منجر می‌شود که حتی با دین و خدا متارکه کنند و با دین‌داران از درب اهانت، ستیزه و بد بینی پیش‌بیاییند و میانه خوبی با قرآن و نماز نداشته باشند.

نمونه بارز این گونه افراد را هم در طرف طرد شده‌ها و هم در جانب افراطی‌ها شاهد هستیم، آن‌ها که در اثر خشونت و سخت‌گیری با دین پشت کردند، همواره رفتارها و اعمال برخی ملا‌ها را زیر نام دین به رخ دین‌داران می‌کشند و می‌کوشند تا از این مجرا سیمای دین را مخدوش کنند و عقده خود را بریزند، ضرب و شتم و اهانت که در مدارس تجربه شدند و به نحوی در پی انتقام آن از اهل مدارس هستند.

از سوی هم‌ آن‌های که پیروان اهل بد رفتار و خشونت‌گرایی هستند نیز در پی آن اند تا چگونه بتوانند آدم‌های مخالف دیدگاه‌شان را تکفیر کنند و با توهین و اهانت حتی حکم قتل آن‌ها را صادر کند و در شبکه‌های شامل شوند تا آنچه بر سر‌شان سپری شده‌است را تطبیق شوند که گونه‌های کنش‌های این جماعت در برابر یک‌دیگر زیاد است و دو طرف را در صف مخاصمه شدید با یک‌دیگر قرار داده است و این دیدگاه‌ها توانسته بالای سایر افراد که عملا در عمق بحران نیستند تاثیر بگذارد و آن‌ها فهمیده و نا فهمیده از این دو طیف پیروی می‌کند و امروز جامعه ما دارد از میدان اعتدال‌گرای و اوسط پسندی به سمت افراطیت و تفریط که دو امر خطرناک در حرکت است.