تأثیرتروریسم بر اوضاع سیاسی وامنیتی افغانستان
بخش سوم و پایانی
با تصرف افغانستان به وسیله ی طالبان در دو سال و نیم قبل، این کشور به محل امنی برای استقرار گروهای مختلف تروریستی بدل شده است. از آن جایی که هنوز با تروریسم به دید سیاسی نگریسته می شود، کشور ها در شمار آن ها اختلاف نظر دارند. به گونه ی مثال، امریکا، که با تحریک طالبان علایقی دارد و با آن گروه قرارداد دوحه را عقد کرده است، طالبان را یک گروه تروریستی نمی داند، زیرا طالبان تعهد سپرده اند که به منافع ایالات متحده آمریکا صدمه نمی زند. گروه هایی با چنین تعهدات در هر جای دنیا از نظر ایالات متحده آمریکا نمی تواند، تروریست بوده باشد، ولی امریکا از هر گروهی که خطر دشمنی احساس کند، آن ها را تروریست می خواند، و فشار هایی را در برابر آن ها وضع می دارد. بدین گونه، از دید هندوستان، آن عده گروه های تروریستی که در مناطق کشمیر فعال اند، تروریست پنداشته می شود، برخلاف گروه هایی که در ایالت خیبر پختونخوا و بلوچستان به فعالیت می پردازند، از این وصف عاری اند. این قاعده در مورد جمهوری اسلامی ایران و تا حدودی روسیه و چین نیز صدق می کند.
در این پژوهش، به گزارشات و اطلاعاتی استناد می شود، که از جانب جبهه ی مقاومت ملی افغانستان تهیه و تدوین گردیده است؛ زیرا این گزارش ها از یکسو تازگی دارد و از جانبی هم این گزارش به صورت منظم و بوسیله ی اشخاص حرفوی تهیه شده است، که با گزارش های خبرنگاران متفاوت است. بر اساس این گزارش، گروه های تروریستی، مستقر در افغانستان عبارتند از:
- داعش ( دولت اسلامی خراسان شاخه ی داعش در افغانستان )
رهبر این شاخه انجنیر ثناالله غفاری مشهور به دکتر شهاب المهاجر، باشنده ی شهرستان شکردره استان کابل می باشد. از سال ۲۰۲۰ رهبری شاخه خراسان داعش مسوول تمام حملات در افغانستان می باشد. عبدالله کنری و عبدالرحمن کنری معاونان، عبدالرحمن مسوول استخبارات، شیخ عبدالقاهر خراسانی مسئول زون شرق و سلطان عزیز عزام مسئول امور تبلیغاتی این گروه می باشد.
داعش خراسان، در شهرستان های ازر استان لوگر، دره دویو گل و دره تنگی شهرستان چوکی استان کنر، در وزیرستان شمالی و مناطق سرحدی خوست مستقر اند. فعالیت داعش بصورت عمده در ۱۲ استان از جمله کابل، هرات، ننگرهار، کاپیسا، پنجشیر، تخار، کندز، جوزجان، فاریاب، سرپل و بغلان می باشد.
شاخه جدید داعش، بنام جماعت توحید خراسان ترکستان شرقی، دارای یک دفتر در شهرستان اچین استان ننگرهار به ریاست عبدالرشید ترکستانی می باشد. دسته هایی از این گروه در نورستان و دره نور استان ننگرهار جابجا اند.
- القاعده
سیف العدل رهبر شبکه القاعده، ابو حمزه مسئول نظامی، دکتر امین الحق وزیر وال مسئول زون شرق، مولوی سمیع الله سلفی مسوول جلب و جذب، ابوجواد مسئول تشکیلات داخلی و خارجی، مولوی عبدالحق مسئول ارتباط با گروه طالبان و مولوی … محمد مسئول گروپ های انتحاری شبکه القاعده است. این شبکه در هماهنگی با گروه طالبان ولایات جنوب و جنوب غرب را به عنوان آسایشگاه و محلات امن استفاده می دارند. از ولایات شرق بحیث دهلیز رفت و آمد به ولایات شمال شرق افغانستان بهره می برند. و مناطق شمال شرق و شمال افغانستان را به عنوان تخته ی خیز علیه ازبکستان و تاجیکستان در نظر گرفته اند.
- تحریک طالبان پاکستان
این گروه به دو دسته تقسیم شده است، یک دسته ی آن به رهبری بیت الله محسود با ملا هیبت الله متحد می باشد. و دسته ی دوم به قیادت گل بهادر از همدستان حقانی می باشد.
تحریک طالبان پاکستانی با گروه های خارجی بویژه با شبکه القاعده، در سراسر افغانستان پرکنده اند، اما مراکز آن ها در شهرستان پچیراگام استان ننگر هار، شهرستان کوت، توره بوره و منطقه شگی وزیر شهرستان خوگیانی مستقر اند. همچنان در مناطق برگمتال، دیوانه بابا، دایگل و کامدیش استان نورستان حضور فعال و گسترده دارند.
- جنبش ترکستان شرقی
عبدالحق ترکستانی رهبر گروه و رهبر مجلس شورای رهبری می باشد. این شورا دارای یک معاون بنام عبدالسلام ترکستانی و روسای حداقل ۳ نفری است. این روسا شامل بخش آموزش دینی، بخش امور نظامی و مرکز اطلاعاتی می شود. حاجی فرشان مسئول زون شمال، فاروق مسئول مالی و نعمت مسئول مهاجرین مربوط جنبش اسلامی ترکستان شرقی می باشد. اعضای این جنبش در مناطق مختلف استان های شمال شرقی افغانستان از جمله تخار، قندوز و بغلان فعالیت دارند. همچنان شماری از اعضای این گروه در علی شنگ استان لغمان و نورستان جابجا اند. در تازه ترین مورد شماری از منسوبین این گروه ، در استان سرپل نیز مستقر شده اند.
- جماعت انصارالله تاجیکستان
مولوی ابراهیم عادل رهبر، حاجی عبدالرحیم اویغوری معاون، قاری مسئول استخبارات، حنظله مسئول ارتباطات با گروه های برون مرزی می باشد. اعضای جماعت انصارالله تاجیکستان در هماهنگی با تحریک طالبان، بیشتر دز شهرستان های فیض آباد، ارغنچخواه، راغستان، واخان، اشکاشم، بهارک، دره خستک استان بدخشان و در ولایت قندوز در شهرستان های امام صاحب، دشت آبدان، خان آباد، شیرخان بندر جابجا اند. در استان های تخار و بغلان در مناطق درقد، هزارباغ، خواجه غار، چاه آب، تاله و برفک و خوست و فرنگ حضور گسترده دارند.
- حرکت اسلامی ازبکستان
حرکت اسلامی ازبکستان، تبدیل به ۳ شاخه شده است ۱- تحت رهبری محمد جعفر پسر طاهر یلداش در ولایت فاریاب مستقر می باشد. ۲- اتحاد جهاد اسلامی ازبکستان به رهبری جمعه در شهرستان خوست و فرنگ جابجا می باشد. ۳- کتیبه امام بخاری حرکت اسلامی ازبکستان، تحت رهبری صلاح الدین در استان سرپل مرکزیت دارد.
اعضای حرکت اسلامی ازبکستان در مجموع در استان های قندوز، سرپل، بلخ، جوزجان و فاریاب حضور فعال دارند.
- گروه های تروریستی پاکستان
این گروه ها شامل؛ ۱- لشکر طیبه ۲- جیش محمد ۳- سپاه صحابه ۴- لشکر جهنگوی ۵- حزب المجاهدین ۶- البدر می گردد.
لشکر طیبه و لشکر جهنگوی و حزب المجاهدین در دره پهنکال، پاپیروک، دره هرویش شهرستان کامدیش استان نورستان مراکز آموزشی مشترک دارند. همچنان یک مرکز تعلیمی لشکر طیبه و شبکه القاعده در شهر اسدآباد مرکز استان کنر می باشد.
- جیش العدل
رهبری این گروه را صلاح الدین فاروقی بعهده دارد. این گروه پس از آن که عبدالمالک ریگی توسط دولت ایران دستگیر و سپس اعدام گردید، تاسیس شد. مدت زیادی سپری نشد، که عبدالرئوف ریگی برادر عبدالمالک ریگی از فاروقی جدا شد و گروه ” جیش النصر ” را تشکیل داد. جیش العدل از حقوق اهل سنت ایران سخن می گوید، ولی از دید جمهوری اسلامی ایران یک گروه جدایی طلب پنداشته می شود، که بوسیله اسرائیل تحریک و تجهیز می گردد. اعضای جیش العدل که اکثریت شان بلوچ اند، در استان های غربی افغانستان مانند هرات، فراه، نیمروز، فعالیت می ورزند و بر اساس گزارش ها ، مرکز آموزشی نیز در شهرستان ناری استان کنر واقع در شرق افغانستان دارند.
- حزب التحریر
این حزب، که رهبری آن موذن بالله مستقر در لبنان بر عهده دارد. در نقش گروه پیشاهنگ سازمان های تروریستی عمل می دارد. این گروه با تبلیغ مردود بودن حکومت های موجود در سراسر جهان اسلام و استعماری خواندن مرز میان کشور ها از حاکمیت های ملی مشروعیت زدایی می کند و از رهگذر فکری زمینه ی رفت و آمد گروه های چندین ملیتی را در افغانستان هموار می دارد، در حالی که منسوبین این گروه به صورت عملی در نبرد های مسلحانه سهم نگرفته اند. در افغانستان اعضای این گروه بیشتر در بدخشان، تخار ، بغلان، پنجشیر، کاپیسا و شمال کابل فعال می باشند، و در تبانی با طالبان عمل می دارند.
- تحریک طالبان
این گروه که در حال حاضر در سرزمین افغانستان حاکم اند، به دو دسته تقسیم می شود، یک دسته به رهبری ملا هیبت الله و دومی به رهبری سراج الدین حقانی. آمریکا و متحدانش به این دلیل که با طالبان سه سال قبل در قطر پیمان بسته اند، و بر اساس آن پیمان از طالبان پشتیبانی مالی می کنند، آن گروه را تروریستی نمی خوانند و کشور های منطقه که تا قبل از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان با طالبان هماهنگی هایی داشتند، و شماری از آنها تا هنوز دارند، به صورت رسمی از طالبان به عنوان یک گروه تروریستی نام نمی برند، زیرا در آن صورت در مسئولیت آن شریک می شوند، اما به باور پژوهشگر، طالبان به دو دلیل عمده بزرگترین گروه تروریستی جهان اند. ۱- بیشترین حمله های انتحاری را به گواهی خودشان در سطح جهان انجام داده اند و به موجب آن هزاران انسان بی گناه را کشته اندو در حال حاضر نیز به کشتن افراد به صورت غیر قانونی ادامه می دهند . بر اساس یک گزارش معتبر در سال های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۴ بیش از ۷۵ درصد حمله های تروریستی که طالبان انجام داده اند ( دبیری، ۱۹۹۶: ۱۶۷) ۲- به گروه های تروریستی متعدد در قلمرو افغانستان زمینه ی رشد و تقویت شان را فراهم داشته اند.
همه ی این گروه ها با وجود اختلاف سازمانی و تشکیلاتی از لحاظ فکری در موارد زیر یکسان می اندیشند:
- باور بر این، که در عقیده و باور آن ها خطا و اشتباه راه ندارد.
- عصر بعثت و عصر اصحاب را بهترین زمانه ها می دانند، و زندگی بسان سلف را اصیل و آرمانی می دانند.
- تمسک به فرهنگ سنتی و پایبندی به آن
- استفاده وسیع از فناوری های مدرن بویژه به مقاصد نظامی
- تمایل به افراد و اصناف حاشیه ی جامعه ( مصباح، ۱۴۰۲: ۲۱)
تروریسم؛ افغانستان و منطقه
آشکار ترین پیامد تروریسم بر افغانستان این است، که با وجود تسلط گروه طالبان بر جغرافیای افغانستان، پس از دو سال و نیم، هیچ کشوری در سطح جهان آماده نشده است، تا آن گروه را به رسمیت بشناسد و افغانستان در واقع در فقدان یک دولت مشروع و قابل قبول بسر می برد، که در جهان نمونه ندارد. موضعگیری کشور های جهان و نهاد های بین المللی این حقیقت را بازگو می دارد، که موفقیت نظامی متضمن پیروزی سیاسی نیست؛ کشور هایی که در سال های حضور نیروهای آمریکایی در افغانستان از طالبان حمایت می کردند، پس از خروج این نیروها، روابط شان با گروه طالبان به سردی گرایید و شرایط را برای به رسمیت شناختن اداره ی طالبان عنوان کردند. گروه های تروریستی چندین ملیتی که در گوشه های پنهانی از قلمرو افغانستان، فعالیت می ورزیدند، در حال حاضر افغانستان را سرزمین مفتوحه شان می پندارند، و برای تقویت و توسعه ی فعالیت های شان بلا وقفه فعالیت می دارند. گشایش مدارس دینی در تمام استان های افغانستان و تحت آموزش قرار دادن ده ها هزار نوجوان در این مدارس سخن از تربیه لشکری می گوید، که به زودی می تواند، اسباب ناآرامی و تنش های مسلحانه را در سراسر منطقه فراهم آورد.
نقض گسترده حقوق بشر، دشمنی با مردم سالاری، زن ستیزی از پیامد های دیگر سلطه ی طالبان است، که زیر نام شریعت اسلامی و تطبیق دساتیر دینی بر مردم اعمال می گردد. تعصب و تبعیض قومی، مذهبی و زبانی از اثرات دیگر این رویداد است، که اثرات ناگوار و مخرب آن تا سال ها در میان مردم افغانستان باقی خواهد ماند.
مردم افغانستان با اداره ای مواجه اند که نه تنها به قانون وقعی نمی نهند، بلکه آن را در مغایرت با شریعت اسلامی می دانند و در موارد زیادی این سردسته های طالبان است، که هم زمان در حکم رزمنده، مفتی و قاضی عمل می دارند و خود به سرعت به تطبیق فهم و برداشت خود با راه اندازی محاکمه های صحرایی می پردازند.
تا کنون کشور های منطقه، همه با مدارا همراه گروه طالبان رفتار می کنند و از اقدامات جدی پرهیز کرده اند. گزارشات متعدد می رساند، همه ی این کشور ها در حالی که از طالبان دل خوشی ندارند، و تنها نارضایتی خود را با الفاظ دیپلماتیک مانند ضرورت” رعایت حقوق بشر” و ” تشکیل حکومت فراگیر ” ابراز می دارند و از اقدامات جدی تر دست نگه داشته اند، زیرا هر یک از آن ها از این که به واکنش طالب ها روبرو شوند ، حذر می کنند. زیرا طالبان دسته های مخالف هر کشور را در مناطق مرزی آن کشور را برای مداخله آماده دارد. در حالی قرارداد قطر میان آمریکا و گروه طالبان همه ی دسته های تندرو مسلمان را در سراسر جهان تشجیع نموده است، این وضعیت بیشتر در مورد، تحریک طالبان پاکستان، صدق می کند. به همین اساس پس از تصرف افغانستان بوسیله ی طالبان، طالبان پاکستانی هم از نظر شمار و هم از لحاظ تحرک، چندین مرتبه فعال تر شده اند، و در حال حاضر در ایالت خیبرپختونخواه و بلوچستان به میدان تاخت و تاز بدل کرده اند. افغانستان از سال های جهاد در برابر ارتش سرخ شوروی، میلیون ها پناهنده به خارج از کشور داشت و با معامله ی امریکا با طالبان موج تازه ی از آواره های افغانستان به سراسر جهان از جمله ایران و پاکستان سرازیر گردید، تفاوت این موج در این است که این بار بیشتر کادر های ملکی و نظامی افغانستان مجبور به ترک وطن شدند، و جبران آن برای کشور نیازمندی مانند افغانستان، ده ها سال نیاز دارد.
ایران فکر می کند، هر گونه اقدام قاطع در برابر طالبان، احتمال آن را در پی دارد که درگیر یک جنگ دیگر در شرق خود گردد، و به گرفتاری ایران که در خاورمیانه دارد، بیفزاید، از این رو با وجود آن که دو شعار اساسی عمده ی آن کشور – تشییع و زبان پارسی – را لگد کوب کرده اند، تحمل می کند، و با اغماض برخورد می کند. جمهوریت های آسیای میانه به لحاظ این که روسیه، در اوکراین درگیر است، نمی توانند تصمیم قاطع تر در مورد طالبان اتخاذ بدارند و آن را به یک فرصت بعدی موکول کرده اند. چین با دیپلماسی ویژه ی خودش، سعی بر آن دارد که از طریق پاکستان و عقد پیمان های اقتصادی با طالبان، گروه تحریک اسلامی ترکستان شرقی را مهار نماید، لذا نیازی به جدیت بیشتر در این عرصه نمی بیند. پاکستان درگیر خود شده است. همین حالا جنگ قدرت میان دو جناح یکی طرفدار آتشین طالبان افغانستانی و دیگری طرفداران کمتر، طالبان افغانستان در آن کشور جریان دارد، و نشانه ی دیده نمی شود. که پاکستان به زودی بتواند بر این غائله فائق آید، زیرا در یک سمت حزب پر قدرت تحریک انصاف به رهبری عمران خان و در جانب دیگر ارتش آن کشور قرار دارند، و باید دید که در آینده، پیروز میدان چه کسی خواهد بود؟
در کلیت پاکستان، از این که افغانستان فاقد یک اداره ی مرکزی مشروع و با اعتبار باشد، راضی به نظر می رسد ، زیرا برنامه ی سیاستمداران پاکستان همین بود. و سال ها روی آن کار کرده اند. انتقال تروریست ها از مناطق شمال غربی پاکستان به افغانستان و تبدیل این کشور به سرزمین ترور و تریاک ،حالت آرمانی برای پاکستان به حساب می آید، زیرا:
- چنین افغانستانی، نمی تواند تهدیدی برای پاکستان به حساب آید،
- پاکستان در چنین افغانستانی ، می تواند، گروه های تروریستی مورد نظر خود را مستقر نموده، پرورش داده و از این ناحیه آن گونه که در سال های گذشته انجام داده است، از برخی کشور ها، امتیازات مادی زیر نام مبارزه با تروریسم به دست آورد.
- چنین افغانستانی می تواند، پاکستان را در جایگاهی قرار دهد که در مجامع بین المللی از افغانستان نمایندگی نماید.
- چنین افغانستانی، می تواند، نقطه ی مشترکی میان اهداف پاکستان و امریکا ایجاد نماید، زیرا جابجایی و تقویت گروه های تروریستی در افغانستان ،همیشه به عنوان یک تهدید امنیتی برای چین و روسیه مطرح شده می تواند.
- افغانستان فاقد حکومت و قانون، سرزمین مناسبی برای زرع و تهیه مواد مخدر بوده، و پاکستان و متحدان غربی اش از این ناحیه استفاده بزرگی خواهند کرد.
از پیامد های دیگر استقرار گروه های تروریستی در افغانستان یکی هم این است که در کشور پاکستان و ایران احساس نگرانی را بیشتر کرده اند. پاکستان که به صورت عملی درگیر جنگ است، ایران در صدد حصارکشی مرز شرقی خود با افغانستان و پاکستان می باشد. دلیل عمده ی آن این است که بلوچ های جنگجوی فعال در دو کشور، شعار تشکیل بلوچستان مستقل سر می دهند، که از تجزیه ی هر دو کشور حاصل می شود، بنابراین در امر مبارزه با این گروه ها ،مواضع نزدیکی به هم دارند.
نتیجه گیری
مسأله این است؛ افغانستان که در حال حاضر به پایگاه گروه های تروریستی تبدیل شده است، چه اثراتی از لحاظ امنیتی و سیاسی بر این کشور می گذارد؟ درک این مسأله هم به سیاست مداران افغانستان و هم به دولتمردان کشورهای منطقه یاری می رساند، تا در برابر رویداد های ناشی از تروریسم آمادگی داشته باشند.
فرضیه ی این پژوهش آن بود، که مصائب ناشی از تروریسم در افغانستان فراگیر وهمه جانبه است، و در محدوده ی این کشور خلاصه نشده، بل منطقه را نیز بشدت متاثر می سازد. خشونت هایی که در پاکستان از سوی تحریک طالبان پاکستان راه افتاده، گوشه ای از نتایج استقرار گروه های تروریستی در افغانستان است. خطرهای دیگری نیز از این نوع، متوجه ایران، جمهوریت های آسیای میانه و چین می باشد، و نمی توان تکرار حادثه ی شبیه ۱۱ سپتامبر را نیز در یکی از مراکز غربی نادیده گرفت.
در این پژوهش، حضور چندین گروه تروریستی در افغانستان ثابت گردیده است. تسلیم دهی افغانستان به طالبان از جانب امریکا، آشکارا باعث تشویق همه گروه های تروریستی گردید و با گذشت هر روز از نظر کمی و کیفی تقویت می شوند. اعطای مساعدت های نقدی از جانب امریکا در دو سال ونیم گذشته به طالبان، در ادبیات پارسی به ” احمق پولی ” تعبیرمی شود، که طالبان در منظومه ی فکری شان از آن به ” امداد غیبی ” یاد می کنند. به هر پیمانه ی که زمان بیشتری از طالبان بگذرد و کشورهای منطقه در برابر طالبان از مدارا کارگیرند، به نیروی گروه های تروریستی افزوده شده و خطر آن بیشتر می شود.
عمده ترین نقیصه در کاراین پژوهش آن است که سیاستمداران منطقه وجهان با دید سیاسی به پدیده ی تروریسم می نگرند، که در اثرآن، گروه های تروریستی به دودسته، خوب وبد دسته بندی می شود، و این امر، کار اجماع را دست کم در موارد نظری دشوار کرده است. و اگر محققی طی یک پژوهش مستقل بتواند، از رهگذر تئوریک برای نزدیک سازی دیدگاه های مختلف در باب تروریسم انجام دهد، کار ارزشمند و مفید خواهد بود.
منابع
– Schmidt, Alex, 1993, the response problems as a definition problem, in western response to terrorism, terrorism and political violence, vol.4.
– Spencer, Amanda N, 2016, the hidden face of terrorism: An analysis of the women in Islamic state. Journal of strategic security, b.9, No.3.
– Lazaro, o.A and Bergeson, A, (2003) types of terrorism by word system location, hum bolt, journal of social relations, 27 (2) 162-192
– صدری، محمود (۱۳۸۷) مبنا و معنای تروریسم ( از منظر جامعه شناختی )، گزارش از روزنامه ی اعتماد ملی
– شاکرمی، سید رضا ( بهار ۱۲۸۷) علوم سیاسی، سال دهم، شماره ۳۷
– عالم، عبدالرحمن (۱۳۸۰) بنیاد های علم سیاست، تهران، نی
– بشریه ، امین ( ۱۳۸۲) آموزش دانش سیاسی، تهران، نگاه معاصر
– ماندل، رابرت ( ۱۳۷۷) چهره متغیر امنیت ملی. ترجمه، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران
– بوزان، باری ( ۱۹۸۵)، مردم، دولت ها و هراس
– قاسمی، ح ( بهار ۱۳۷۲) برداشت های متفاوت از امنیت ملی ، فصنامه سیاست دفاعی، سال ۱ شماره ۲.
– انصاری، بشیر احمد ( ۱۴۰۱) مذهب طالبان، بنیاد شهید احمد شاه مسعود، مشهد.
دبیری، علی اکبر (تابستان ۱۳۸۶) ارزیابی متغیرهای ژئوپلیتیک موثر در شکل گیری فعالیت گروه های تروریستی.مطالعه موردی: مناطق مرزی بین افغانستان و پاکستان. مجله پژوهش های ….. سیاسی سال دوم، شماره دوم
– مصباح، سید حسین همایون ( ۱۴۰۲ ) مدل حکومت مطلوب و فراگیر در افغانستان، صبح امید.
